Osmanlı Tarihine Ait Takvimler;


Atsız’ın Osmanlı tarihçiliği alanında en önemli çalışmalarından sayılabilecek Takvimler, onun tanımladığı şekilde, umumiyetle müneccimler tarafından padişahlara takdim olunup o yıl neler olacağını, yıldızların tesirini, seğirmelerin mânâsını bildiren eserlerdir. Bu arada bir de tarih bölümü içerirler ki bu bölümler dünyanın veya Âdem’in yaratılışından başlayarak takvimin tertip olunduğu yılın hemen yakınına kadar gelmektedir. Çengiz ve Hülegü gibi İslam ve Osmanlı tarihçiliğinde lanetle anılan isimlerin, yine Osmanlılarla hasım olan Karaman beylerinin saygılı bir dille yad edildiği Takvimler, Atsız açısından, 15. asır Anadolu Türklerindeki tarih telakkisini göstermesi noktasında önem arz etmektedir. Latin literatüründeki fasti ve annales tarzı kayıt tutma faaliyetinin ve evrensel tarih geleneğinin bir parçası sayılmaları da mümkün olan ve bizdeki örnekleri Osmanlı tarih yazıcılığının erken dönemleri için kaynak vazifesi de gören bu tür takvimlerin bir kısmı Prof. Dr. Osman Turan tarafından yayımlanmıştı. Elinizdeki kitap ise, bu sahaya Atsız tarafından yapılan katkıların tamamını içermektedir. Kitapta, Atsız’ın, 1961 yılında neşredilen Osmanlı Tarihine Ait Takvimler I: 824, 835, 843 tarihli takvimlerbaşlıklı müstakil çalışması ile Selçuklu Araştırmaları Dergisi’nin 4. sayısında neşrettiği “Hicrî 858 Yılına Ait Takvim” ve İstanbul Enstitüsü Dergisi’nin 3. sayısında neşrettiği “Fatih Sultan Mehmed’e Sunulmuş Tarihî Bir Takvim” başlıklı makalelerinin bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Ayrıca “Fatih Sultan Mehmed’e Sunulmuş Tarihî Bir Takvim”e, bir İsimler Cetveli de ilave edilmiştir.

Tevarih-i Cedid-i Mir'at-ı Cihan

Bursalı Mehmed Tahir’in, Osmanlı Müellifleri adlı eserinde “1020 (1611-1612) tarihi ricâlinden olduğu müstebân” dediği ve herhangi bir kaynak göstermeden Bayburtlu olduğunu belirttiği, İsmet Miroğlu’nun, tahrir kayıtlarına göre Bayburtlu ve tam adının Ferruhşad Beyzade Osman olduğunu kanıtladığı Bayburtlu Osman’ın kaleminden çıkan Tevârih-i Cedîd-i Mir’ât-ı Cihân, Atsız tarafından 1936’da bir kitapçıda bulunmuş ve 384 sayfalık eserin Türklere dair olan bölümü kendi eliyle istinsah edilmiştir. Atsız’ın III. Murad döneminde yazıldığını belirttiği Mir’ât-ı Cihân, fihristinden anlaşıldığı kadarıyla “unvan” adı verilen sekiz bölümden oluşmuştur. Dördüncü bölüm tamamlanmadan eserin kesildiğini belirten Atsız’a göre, fihristte zikredilen diğer dört bölüm ise hiç yoktur. Eserin büyük bölümü dinî hurafelerden bahsederken, sadece 208-259. sayfalar arasındaki üçüncü bölüm bir tarih niteliğini taşımaktadır ve bu bölümün 235-259. sayfaları bazı yerlerde kronolojik sırayı gözetmeden kısa fasıllar halinde Nuh oğlu Yafes oğlu Bulcas Han’dan Sultan III. Murad’a kadarki Türk tarihine hasredilmiştir. Bununla beraber eserin kenarına en eskisi Hacı Bektaş’ın ölümüne, en sonuncusu Kandiye’nin fethine ait tarihler, yazarın ölümünden sonra meçhul bir müstensih tarafından eklenmiştir. Atsız’ın istinsah etmesinden sonra Berlin’e giden ve muhtemelen İkinci Dünya Savaşı gayyasında yiten Mir’ât-ı Cihân’ın sözkonusu nüshasının ne olduğu artık meçhuldür. Bu sebeple, elimizdeki çalışma ayrı bir önem kazanmakta ve Atsız Bey’in Türk tarihçiliğine katkılarından biri olarak külliyatında yer almaktadır.

İstanbul Kütüphanelerine Göre Dört Bibliyografya

Elinizdeki kitap, Süleymaniye Kütüphanesi Yayınları olarak İstanbul Kütüphanelerine Göre Birgili Mehmet Efendi Bibliyografyası (İstanbul 1966), İstanbul Kütüphanelerine Göre Ebussuud Bibliyografyası (İstanbul 1967) ve Âlî Bibliyografyası (İstanbul 1968) isimleriyle Millî Eğitim Basımevi'nde basılarak yayınlanmış olan Hüseyin Nihal Atsız'ın üç ilmî risalesi ve “Kemalpaşa-oğlu’nun Eserleri” ismiyle Şarkiyat Mecmuası’nın 6. (1966) ve 7. (1972) sayılarında neşredilen bir ilmî makalesi ile Camiü’d-Düvel’in Karahanlılar ve Anadolu Selçukluları tarihiyle ilgili bölümlerinin çevirisinden oluşan bir esere önünç olmak üzere telif ettiği “Müneccimbaşı Şeyh Ahmed Dede Efendi, Hayatı ve Eserleri” isimli bir yazısından oluşturulmuştur. Atsız Bey'in titizliğini ve ilmî ciddiyetini de gözler önüne seren, Birgili Mehmed, Ebussuud, Mustafa Âlî ve Kemalpaşa-oğlu’nun hayatları, eserleri ve dönemin toplumsal ilişkilerine dair fevkalade ayrıntıların bulunduğu “Kanunî Sultan Süleyman Çağı Bilginleri” hakkındaki -sonlarına birer de “Dizin” eklediğimiz- bu dört bibliyografyayı ve bir 17. asır tarihçi-musâhibi olan Şeyh Ahmed Dede Efendi hakkındaki kısa telifini okuyucularımıza sunmakla bir görevi yerine getirdiğimizi düşünüyoruz.

Üç Osmanlı Tarihi

Bu kitap; her üçü de Hüseyin Nihal Atsız tarafından hazırlanıp, daha önce Tercüman 1001 Temel Eser serisinde yayınlanmış olan Oruç Beğ Tarihi ile Türkiye Yayınevi tarafından Osmanlı Tarihleri-I adlı kitap içinde yayınlanan Ahmedî’nin manzum tarihi Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-ı Âl-i Osman’ın ve Şükrüllah’ın Behcetü’t-Tevârîh adlı eserlerinin ve Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni’nde neşredilen “İstanbul Kütüphanelerinde Tanınmamış Osmanlı Tarihleri” başlıklı makalesinin bir arada basımını ihtiva etmektedir. Bilhassa erken dönem Osmanlı tarihi hakkında yazılmış önemli kaynaklar olmaları sebebiyle her üç eser de bugün bile tarihçilerin sıklıkla başvurdukları en önemli kaynaklar arasındadır. Sadece siyasî ve askerî olayların değil, Osmanlı toplum hayatının çok ince ayrıntılarını de resmetmeleri bakımından, kadim Türk geleneklerinin Anadolu ve Balkanlarda nasıl tezahür ettiğini incelemek isteyenler için de Atsız Hoca’nın hazırladığı bu tarihlerde kıymetli ipuçları bulunmaktadır.

Aşıkpaşaoğlu Tarihi

Âşıkpaşaoğlu Tarihi'ni hazırlayan Hüseyin Nihal Atsız'ın ifadesiyle, “dil ve üslûp bakımından Dede Korkut Kitabı'nı aratmayan” bu metin; Osmanlı Hanedanı'nın Fatih Sultan Mehmed Han'a kadarki yedi hükümdarının dönemini kapsıyor. Bunun dışında, Âşıkpaşaoğlu'nun Oğuz Kağan'a kadar şeceresini verdiği Ertuğrul Gazi ve diğer kudretli beylerle birlikte Kayı boyunun Anadolu'ya gelişi ve burada yurt tutuşu da fevkalade ayrıntılarla anlatılıyor. Âşıkpaşaoğlu, sadece padişahların katıldığı savaşları değil, dönemin insan ilişkilerini, şehirlerin sosyal dokularını, padişahların ilim adamlarına yaklaşımını, savaşlarda izlenen usûl ve teamülleri de canlı bir dil kullanarak aktarıyor. Âşıkpaşaoğlu Tarihi; beğlerin ve paşaların akçeli işlerle zor imtihanına da yer vererek, gaza ruhuyla hareket eden bir kitlenin bünyesinde boy vermeye başlayan aksaklıklara işaret etmesi bakımından da büyük bir önem taşıyor.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi'inden Seçmeler

Evliya Çelebi, Osmanlı tarihinde istisnaî bir şahsiyettir. O’nun istisnaîliği, hem uğraştığı sahanın Osmanlı tarihi bakımından orijinalliği hem de usta bir nesir yazarı olmasından gelir. Zira Osmanlı’da şiir çok gelişmiş olmasına rağmen, nesir pek gelişmiş bir tür değildi. İşte Evliya Çelebi, yazdığı seyahatname ile hem nesirdeki ustalığını hem de gezip görme ve bilmedeki engin tecessüsünü gösteren bir şahsiyettir. O’nun seyahatname yazarlığındaki büyüklüğünü yerli tarihçilerden başka, yabancı tarihçiler de teslim ederler.

Kendisi, basit bir seyyah değildir. Seyahatnamesi ile sadece coğrafî, kültürel bilgiler vermez. Osmanlı İmparatorluğu’nun merkez ve taşra teşkilâtı hakkında da geniş bir malûmat sahibi olduğu, gene bu sahanın uzmanlarınca tasdik edilir. Ama her nedense, Evliya Çelebi gerektiği şekilde itibar görmemiş bir insandır. O’nu, İlber Ortaylı dâhi olarak vasıflandırır. Milyonlarca kilometrekarelik Osmanlı coğrafyasında, Rumeli ve Anadolu’yu gezdikten başka, seyahatlerini Mısır ve Suriye’ye kadar da uzatmış ve bazen mübalağa etse de çok değerli bilgiler vermiştir.
Ve bütün bu seyahatlerini tabiî ki at sırtında yapmıştır.

Böyle büyük bir şahsiyeti layıkıyla tanımak ve O’nu gelecek nesillere aslî değeriyle tanıtmak için de, Nihal Atsız gibi tarih şuuru olan ve insan kıymeti bilen birisi lâzımdı. İşte Nihal Atsız, bu ehemmiyetli tarihî vazifeyi, bu eseriyle hakkıyla yerine getirmiş bir insandır.