Gelecek hakkında hiçbir tahminde bulunmadan, plan yapmadan sadece günü yaşayıp âna
hapsedilseydik bütün mücadeleler gereksiz olacaktı. İçimizde çarpışan fikirlere, duygu ve
tutkulara güçsüz bir şekilde katılacaktık. Evet, bu ilginç bir savaş olurdu, ama seyirci
konumundaki akıl –önceden sonucu bildiğinden- umutsuzluğa kapılacaktı. Hatta eğlenmek için
yarışın sonucuna dair iddiaya girecek, bu bahsi kazanacağından herkesin güvenini elde
edecekti. Zaten pek çoğuna göre aklın bundan başka bir rolü yoktur. Çünkü bütün insanlar
tahminlerinin kölesidir. Başlarına gelecek şeyleri önceden tahmin eder, böylece onu
gerçekleştirir ve kendilerini özgür zannederler. Kuvvetsizliğinden utanan akıl da sonuna dek
kendisinin hükümdar olduğu gibi tatlı bir yanılgının zevkini çıkarır. Fakat gerçekte arzularımız
yaptıkları şeyi aklı devre dışı bırakarak yapar.
Cemil Meriç'in, disiplin içinde çalışmayı bu kitaptan öğrendim dediği İrade Eğitimi, fıtratımızda
bulunan tembellikle savaşma, rehavete son verme gibi konularda yol gösterici bir nitelik
taşıyor. Bir pedagog da olan yazar, verimli çalışmanın gereklerine değinirken yorgunluğu
gidermede seçilecek yollara, hatta uyku saatlerinin düzenlenmesine kadar pek çok tavsiyede
bulunuyor. Bu etkili yöntemler on dokuzuncu yüzyılda kaleme alınmasına rağmen günümüze de
ışık tutmakta. Kendi içimize çekilmenin vereceği mutluluk söylemi, kişinin yeteneklerini yine kendi çabalarıyla geliştirmesi hususundaki önermeleriyle eserin bir başucu kitabı olacağına
inanıyoruz.